Alarm branży sokowej: nowy podatek cukrowy ponownie zagraża polskiemu sadownictwu i branży napojowej z wysokim udziałem soku

Zamiast promocji produktów prozdrowotnych, fiskalne łatanie dziury budżetowej

Planowane stawki opłaty cukrowej znowu uderzają w napoje – a ich intencją nie jest poprawa zdrowia, a generowanie dodatkowych wpływów budżetowych. Opłata zmienna za cukier – ma wzrosnąć o 100 proc., maksymalna stawka – o 50 proc., opłata stała – o 40 proc., a podatek za kofeinę i taurynę aż o 1000 proc.  W porównaniu z innymi państwami Unii Europejskiej są to jedne z najwyższych planowanych obciążeń fiskalnych w Europie. W Polsce, z siłą nabywczą obywateli ponad 30 proc. niższą od średniej unijnej, skutki tych zmian będą szczególnie dotkliwe dla konsumentów.

Tego rodzaju obciążenia nie prowadzą do zmiany nawyków żywieniowych, lecz do wzrostu kosztów życia. Napoje niegazowane zdrożeją średnio o 11,4 proc., gazowane – o 19,8 proc., napoje energetyczne – o 13,9 proc., a wody smakowe – o 9 proc. Tak duże podwyżki mogą sprawić, że wiele osób zwyczajnie nie będzie stać na produkty, które dziś są stałym elementem codziennego koszyka zakupowego. Wysokie ceny ograniczą dostępność  także napojów owocowych na bazie polskich soków.

Z danych Najwyższej Izby Kontroli wynika, że 4,5 mld zł uzyskane z opłaty cukrowej w latach 2021–2023, nie zostały przeznaczone na profilaktykę otyłości, ale trafiły do ogólnego budżetu Narodowego Funduszu Zdrowia. To dowodzi, że opłata cukrowa nie spełnia swojej deklarowanej funkcji, a staje się jedynie dodatkowym narzędziem fiskalnym.

Uderzenie w rolnictwo i polskie firmy

Na skutki planowanych zmian szczególnie narażeni są rolnicy i przetwórstwo owocowo-warzywne. Najbardziej ucierpią producenci jabłek, marchwi czy wiśni – kluczowych składników napojów owocowych i nektarów. W 2024 r. do produkcji tych kategorii napojowych zagospodarowano około 220 tys. ton surowca, z czego ponad 200 tys. ton stanowiły jabłka.

Straty dla budżetu i gospodarki

Sektor napojowy to nie tylko producenci, lecz cały łańcuch gospodarczy – od plantatorów, przez przetwórnie, po logistykę i handel. Wzrost kosztów produkcji i spadek popytu mogą doprowadzić do obniżenia obrotów firm o kilkanaście procent, a w konsekwencji do redukcji zatrudnienia, zwłaszcza w sezonach intensywnego skupu surowców. Dodatkowym obciążeniem dla branży jest równoległe wdrażanie systemu kaucyjnego oraz planowanego systemu Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (ROP), które wymagają ogromnych inwestycji.

Niższe obroty firm oznaczają też mniejsze wpływy z VAT, podatku dochodowego oraz akcyzy od napojów. Już dziś także wpływy z opłaty cukrowej wykazują tendencję spadkową: z 1,63 mld zł w 2021 r. do 1,49 mld zł w 2024 r. W projekcie nowelizacji rząd prognozuje dalszy spadek do kwoty 1,3 mld zł.

W sytuacji, gdy konsumenci mogą zastąpić drogie napoje tańszymi zamiennikami, ryzyko odpływu obrotów i podatków z rynku krajowego staje się jeszcze bardziej realne. Wzrost cen może też przyczynić się do wzmożonego handlu transgranicznego – konsumenci coraz częściej kupują tańsze produkty w krajach o niższych podatkach, takich jak Czechy, Niemcy czy Litwa. Istnieje również ryzyko rozwoju tzw. „szarej strefy” – handlu nielegalnymi towarami, które nie są opatrzone wymaganymi etykietami i nie podlegają kontroli jakości.

Podatek cukrowy dyskryminuje jedną branżę

Obecna konstrukcja podatku cukrowego obciąża wyłącznie producentów napojów, pomijając inne kategorie produktów spożywczych, które zawierają duże ilości cukru – jak słodycze, wyroby ciastkarskie, lody itd. Tymczasem to właśnie one są głównym źródłem cukru w diecie Polaków. Szacuje się, że tylko sektor słodkich przekąsek zużywa aż o 256 tys. ton cukru rocznie więcej, niż cała branża napojów bezalkoholowych.

Podatek cukrowy karze wyłącznie producentów napojów, którzy od lat inwestują w reformulację receptur, redukcję cukru i rozwój alternatywnych, niskokalorycznych produktów. Zamiast inwestować w innowacje, tworzenie lepszych receptur, firmy będą zmuszone do poszukiwania oszczędności, w tym m.in. ograniczania rozwoju nowych kategorii produktowych o większym udziale soku. Warto podkreślić, że napoje owocowe na bazie soku jabłkowego dominują obecnie w ofercie rynkowej. Nawet wielosmakowe warianty (typu jabłko-mięta, jabłko-wiśnia) zawierają głównie sok z polskich jabłek. To segment, dla którego podatek cukrowy stanowi największe zagrożenie.

Warto zwrócić jeszcze uwagę na jeden, zasadniczy aspekt. Eksperci zgodnie wskazują, że otyłość i nadwaga to problem złożony – wynika z nieprawidłowej diety, braku ruchu i nadmiaru kalorii, a nie tylko z samego spożycia cukru. Dlatego potrzebne są działania edukacyjne i programy profilaktyczne, a nie pomysły na kolejne podatki. Zmiana nawyków żywieniowych wymaga kompleksowej i skoordynowanej polityki edukacyjnej, wspartej instrumentami gospodarczego wsparcia producentów w tworzeniu zdrowszych receptur.

Apel do rządu i parlamentarzystów

Stowarzyszenie Krajowa Unia Producentów Soków apeluje o ponowne przeanalizowanie skutków planowanych zmian. Podwyższenie opłaty cukrowej w obecnym kształcie nie tyle nie poprawi kondycji zdrowotnej społeczeństwa, co przede wszystkim zaszkodzi tysiącom miejsc pracy, polskim sadownikom i konsumentom. Ustawa, która miała promować prozdrowotne wybory, staje się dziś narzędziem fiskalnym o poważnych skutkach gospodarczych i społecznych. Dlatego oczekujemy dialogu i wypracowania rozwiązań, które będą wspierać zdrowie publiczne, a jednocześnie nie osłabią krajowej gospodarki.

Stowarzyszenie KUPS stanowczo występuje o wycofanie zapisów podwyższających stawki opłaty cukrowej dla napojów z wysoką zawartością soku, ≥ 20 proc. Podatki nie są skutecznym narzędziem zmiany postaw konsumenckich. Zamiast tego stają się łatwym sposobem na doraźne zwiększenie wpływów do budżetu, kosztem polskich producentów, miejsc pracy i dostępności naturalnych napojów dla konsumentów.

Autor tekstu: Julian Pawlak, Prezes Stowarzyszenia Krajowa Unia Producentów Soków (KUPS)